Overheidsinkopen kunnen een belangrijk instrument zijn in het aanjagen van maatschappelijke transities. En dat geldt ook voor de circulaire biobased transitie, waarbij het creëren van nieuwe markten cruciaal is voor de commerciële doorbraak van biobased producten.
“Het inzicht dat de overheid hier een rol in speelt, is nog redelijk nieuw”, zegt Douwe-Frits Broens, Portfoliomanager Research van het Centre of Expertise Biobased Economy (CoE BBE). Samen met CoE BBE-researcher & project leader Alexander Compeer gaf hij tijdens de Nationale Biobased Conferentie eind juni een workshop over de Nationale Inkoopdatabase Biobased Producten. In deze database kunnen leveranciers hun biobased producten plaatsen ten behoeve van overheidsinkopers.
Douwe-Frits verwees naar een bestseller van de Amerikaanse econome Mariana Mazzucato. Zij neemt de iPhone als voorbeeld van een grote innovatie die er nooit zou zijn geweest zonder overheidsinvesteringen in technologieën als het internet, GPS, het touchscreen en spraakherkenningssoftware; allemaal met publiek geld ontwikkelde innovaties.
Transities orkestreren
De overheid heeft de macht om transities te faciliteren en te orkestreren. Bijvoorbeeld door onderzoeksprogramma’s van kennisinstellingen te financieren, subsidies aan bedrijven of consortia te verstrekken of door als eerste koper (‘launching customer’) van nieuwe producten op te treden. “Dat is bijzonder belangrijk. Het bedrag gemoeid met overheidsaanbestedingen is namelijk vaak vele malen groter dan het bedrag dat aan subsidies kan worden gespendeerd”, zegt Douwe-Frits.
Inkopen door de overheid zijn belangrijk voor het scheppen van nieuwe markten en om bedrijven in de hele keten de kans te geven ervaring op te doen. “Een overheid kan zich zelfs bij nog niet uitontwikkelde producten als co-maker opstellen. Je merkt dat overheden die kant op willen, maar de inkopers zijn daar niet voor opgeleid. In de weinige inkoopopleidingen die er zijn ligt op de focus vooral op onderhandelen, een goede prijs maken en de risico’s beperken. Dat laatste is niet voor niks: wie bij een aanbesteding tegenwoordig een klein foutje maakt, heeft zó een jurist op zijn dak.”
Andere insteek
De laatste jaren raken vooral provinciale en gemeentelijke bestuurders steeds enthousiaster over het invoeren van duurzaam, biobased of maatschappelijk verantwoord inkopen. “Dat vereist wel een andere insteek van alle betrokken partijen. De inkoper moet nu ineens omwille van de beleidsdoelstellingen niet het onderste uit de kan willen halen bij de inkoop én verstand hebben van duurzaamheid. En omgekeerd: de leveranciers, mkb’ers, moeten leren de taal van de overheid te spreken en de juiste termen te gebruiken zodat ze niet langs elkaar heen praten.”
Tot nu toe zijn er allerlei initiatieven geweest om vraag en aanbod op biobased gebied bij elkaar te brengen: zogeheten buyer groups van het expertisecentrum aanbesteden PIANOo, regionale netwerken, de Nationale Milieudatabase (NMD) om een paar te noemen. Maar die waren allemaal nét niet voldoende toegespitst op het innovatieve mkb. Zo zou de NMD milieudata moeten bevatten van alle bouwproducten en gebouwinstallaties. Maar om aan die data te komen, zijn complexe en dure LCA’s (levenscyclusanalyses), tests en certificaten nodig. “Het gevolg is dat er wel beton en staal in de Milieudatabase staan, maar de meeste innovatieve materialen niet. De drempel is simpelweg te hoog voor start-ups en innovatieve mkb’ers. Met de Nationale Inkoopdatabase Biobased Producten bieden we deze bedrijven wél de kans om gevonden te worden door inkopers van de overheid.”
Garant daarvoor staat het feit dat de inkoopdatabase een initiatief is van de provincies Zeeland, Overijssel, Noord-Brabant en Noord-Holland. Zij willen hiermee biobased overheidsinkopen bevorderen. Hiermee dragen de provincies bij aan de klimaatdoelen, helpen zij hun eigen inkopers efficiënt de juiste keuzes te maken en stimuleren zij innovatief ondernemerschap. “De enige uitdaging is dan nog te bedenken welke informatie de inkopers precies nodig hebben om een beslissing te nemen.”
Feitelijke informatie
Alexander Compeer van CoE BBE demonstreerde tijdens de workshop hoe biobasedinkopen.nl in de praktijk werkt. Iedere Nederlandse leverancier van biobased producten kan er zijn gegevens en producten in onderbrengen, maar is zelf verantwoordelijk voor de inhoud. Dit betekent niet dat het leveranciers vrij staat om hun verkoopbrochures en marketingmateriaal in de database te proppen. Het moet wel degelijk gaan om feitelijke informatie die inkopers de kans geeft om producten te beoordelen en te vergelijken, bijvoorbeeld op basis van het aandeel biobased koolstof, de herkomst van grondstoffen (lokaal geproduceerd of niet) en de mate van circulariteit. Deze begrippen worden wel eens verschillend geïnterpreteerd en daarom worden de definities in de database uitgelegd. De redactieraad controleert steekproefsgewijs of de informatie in de database wel aan de kwaliteitseisen voldoet.
Meedoen, of eerst meer lezen over de opzet en achtergrond van de Nationale Inkoopdatabase Biobased Producten? Het is allemaal te vinden op deze website.