De Grote Kerk van Breda is toe aan groot onderhoud. Maar waarom doen we dat niet met biobased materialen? ,,En neem een voorbeeld aan het onderhoud van de grote moskee van Djenné, in Mali.’’
De Grote of Onze Lieve Vrouwe Kerk in het centrum van Breda staat voor een deel in de steigers. Zoals zo vaak. Het monument uit de 15de eeuw vraagt om voortdurend onderhoud. Breda’s belangrijkste blikvanger staat in de top 100 van de Rijksdienst voor Monumentenzorg, dus het is naast lokaal ook nationaal van groot belang dat onderhoud goed wordt uitgevoerd.
Dát het gebouw moet worden onderhouden, is dus geen punt van discussie. De manier waarop echter wel. Onderzoek de haalbaarheid van het gebruik van biobased materiaal bij de renovatie van monumenten. Biobased materiaal wordt meer en meer gebruikt in bouwprocessen. Duurzaamheid is het belangrijkste argument, maar het gebruik kent meer voor- dan nadelen. Om meteen de grootste uitdaging te benoemen: bouwbenodigdheden als installatiemateriaal zijn nog niet of nauwelijks als biobased voorhanden. De meeste andere materialen echter wel.
Laat ik de belangrijkste voordelen van het gebruik van biobased materiaal op een rijtje zetten. Het voldoet aan een van de belangrijkste kenmerken die in monumenten nodig zijn: het isolatiemateriaal voldoet meer dan goed in het reguleren van vocht. Juist in oude gebouwen en monumenten is dat een belangrijk thema. Vlas, kalkhennep, stro, cellulose of gerecycled textiel zijn voorbeelden van biobased isolatiemateriaal. En helaas actueel: met de grote brand in de Parijse Notre Dame vers in ons geheugen is het van belang om te melden dat biobased bouwmateriaal heel goed brandwerend is te maken. Daarvoor zijn steeds meer technieken voorhanden, ook op biologische basis. Ook op esthetisch gebied is biobased materiaal bij uitstek geschikt voor de renovatie van monumenten. In de tijd van de originele bouw was alles immers biobased. In de meeste gevallen waren de gebruikte materialen uit de streek afkomstig. Verf op basis van lijnolie is een goed voorbeeld. Dit vergeten materiaal heeft ook een lange levensduur.
Biobased past in de trend om materialen te gebruiken met een lage CO2-footprint. Sterker nog: het stoot voor een groot deel die footprint uit. Biobased materialen zijn licht, hebben goede akoestische eigenschappen en een goede absorptie van trillingen. Dit maakt dure aanpassingen op deze terreinen voor een deel overbodig. Zoals gezegd zijn ze ook goed brandwerend te maken.
Daarnaast zijn er enkele sociale voordelen aan het gebruik te verbinden. Kerken worden steeds minder voor hun oorspronkelijke betekenis bezocht. Daarmee verliezen ze voor een groot deel de functie van sociaal bindmiddel in een samenleving. Dit kan worden ondervangen door de gemeenschap te betrekken bij de renovatie. Als je iets samen onderhoudt, ben je er als samenleving ook trots op; dat is de achterliggende gedachte.
Een goed voorbeeld daarvan zien we bij de grote moskee van Djenné in Mali, een van de architectonische hoogtepunten in de Sahel. Het is erg onderhevig aan weersinvloeden, zodat er jaarlijks een nieuwe leemlaag op wordt aangebracht. Hier werkt de hele gemeenschap aan mee. In Breda is dit voorbeeld na te volgen door bijvoorbeeld weekends te organiseren waarin vrijwilligers en werkzoekenden leren om met biobased materiaal te werken aan het behoud van de Grote Kerk.
Op dit moment is er een groot tekort aan vaklui in de renovatiebranche. In de subsidievoorwaarden staat dat jonge bouwvakkers bij de renovatie betrokken worden. Het zou goed zijn als de provincie Brabant, samen met Avans Hogeschool, deze bouwvakkers begeleidt om in hun opleiding de materialen van de toekomst te gebruiken. Projecten als deze zijn bij uitstek geschikt om als ‘lab’ te dienen voor verder onderzoek. Bijvoorbeeld naar innovatieve materialen als mycelium en biocomposieten als gras- en hennepvezels. Het lijkt mij het aangewezen moment om de technische, economische en organisatorische haalbaarheid van een biobased renovatie van de Grote Kerk te onderzoeken.